Rola państwa w kształtowaniu ochrony konsumentów na rynku kredytów hipotecznych po kryzysie finansowym 2007-2011 w świetle przepisów Dyrektywy 2014/17/UE

Książka Rola państwa w kształtowaniu ochrony konsumentów na rynku kredytów hipotecznych po kryzysie finansowym 2007-2011 w świetle przepisów dyrektywy 2014/17/UE w sposób kompleksowy i wieloaspektowy traktuje o nowej pokryzysowej koncepcji roli państwa w ochronie konsumentów - kredytobiorców na rynku kredytów hipotecznych koncentrując się na zagadnieniach publicznoprawnych.

Przeprowadzone badania stanowią próbę odpowiedzi na pytanie czy pokryzysowe regulacje dają gwarancję wysokiego poziomu ochrony konsumenta na rynku konsumenckich kredytów mieszkaniowych w kontekście implementacji dyrektywy 2014/17/UE w wybranych państwach UE oraz realizacji prawa do mieszkania analizowanego z punktu widzenia regulacji międzynarodowych i krajowych rangi konstytucyjnej. Regulacje prawne przyjęte w dyrektywie 2014/17/UE zobowiązują państwa członkowskie do wykonania zadań publicznych w obszarze: reglamentacji działalności gospodarczej kredytodawców, regulowania działalności pośredników, agentów i doradców kredytowych, a także przepisów normujących ocenę zdolności kredytowej kredytobiorców-konsumentów oraz edukacji finansowej.

Omawiane zagadnienia przedstawiono na tle obowiązujących unijnych regulacji prawnych i wybranych przepisów państw członkowskich UE: Polski, Włoch, Malty, Niemiec, Hiszpanii i Grecji. Niewątpliwie zaletą monografii jest nie tylko ujęcie prawnoporównancze tematu, ale także szerokie omówienie orzecznictwa dotyczącego poszczególnych problemów analizowanych w monografii.

Książka została podzielona na trzy części, z których każda ma po dwa rozdziały.

Część I, zatytułowana „Od kryzysu finansowego na rynku nieruchomości do nowego paradygmatu ochrony konsumenta". Z kolei część II rozprawy odnosi się do państwa jako gwaranta praw konsumenta na rynku konsumenckich kredytów hipotecznych. Część III książki obejmuje rozważania szczegółowe od prawa do informacji do odpowiedzialnego kredytowania uregulowanego w dyrektywie 2014/17/UE.

Odnosząc się do poszczególnych rozdziałów należy wskazać w szczególności, że rozdział I wprowadza w problematykę pracy. Zostało w nim przedstawione pojęcie kryzysu i zarysowane przyczyny kryzysu finansowego lat 2007–2009 w perspektywie historycznej, która wychodzi od problemów Stanów Zjednoczonych, gdzie wszystko się zaczęło, oraz państw członkowskich UE. Odrębnie zostały omówione problemy na rynku nieruchomości i kryzys finansowy w Europejskim Obszarze Gospodarczym, w tym w wybranych krajach: Malcie, Włoszech, Hiszpanii, Niemczech Grecji i Polsce. Scharakteryzowano w nim także wpływ kryzysu finansowego na sytuację konsumentów.

Przedmiotem rozdziału II są natomiast działania międzynarodowe i unijne zmierzające do zmian regulacyjnych i instytucjonalnych po kryzysie. Omówione w nim zostały reformy wprowadzone na rynku finansowym, ze szczególnym uwzględnieniem rynku kredytów hipotecznych, dla których fundamentalne znaczenie ma dyrektywa 2014/17/UE.

Z kolei rozdział III odnosi się do pojęcia rynku finansowego oraz jego uczestników, w tym zwłaszcza konsumenta. Rynek finansowy został przedstawiony z punktu widzenia procesów finansjalizacji i dezintermediacji, które miały wpływ na powstanie i rozwój kryzysu na rynku nieruchomości. Szczególne miejsce w rozdziale III zajmuje pojęcie konsumenta i jego ujęcie socjologiczne i filozoficzne w kontekście potrzeby i konieczności ochrony przez państwo. Wskazane ujęcia stanowią tło dla kształtowania koncepcji przeciętnego i wrażliwego konsumenta w oparciu o poglądy M. Fineman. Postrzeganie konsumenta jako osoby wrażliwej, zasługującej na szczególną ochronę, odnosi się do rynku finansowego, w tym zwłaszcza rynku kredytów hipotecznych. Rynek ten wymaga szczególnej rozwagi, bo kredyt hipoteczny może okazać się produktem niebezpiecznym, jeśli otrzyma go kredytobiorca nieposiadający zdolności kredytowej lub jest nieadekwatny do jego potrzeb. Zakres ochrony konsumentów na rynku kredytów mieszkaniowych powinien być uzależnionych od wielu czynników, w tym od ich sytuacji ekonomicznej. Niektóre kraje po kryzysie finansowym wprowadziły szczególne regulacje dotyczące konsumentów wrażliwych, gospodarczo uznano bowiem, że wymagają oni szczególnej ochrony, zwłaszcza że w większości krajów posiadanie własnego mieszkania i skorzystanie z kredytu na jego zakup jest uważane za dobro wspólne wymagające szczególnej ochrony. Rozdział IV koncentruje się na roli państwa w gospodarce, a następnie jego fundamentalnej roli w ochronie konsumentów zarówno w oparciu o regulacje unijne, jak i krajowe. Wskazano w nim także rolę państwa w zagwarantowaniu mieszkania swoim obywatelom i zarysowano powinność ochrony konsumentów w kontekście rozwiązań krajowych i międzynarodowych. W kolejnym rozdziale odniesiono się do asymetrii informacyjnej, która jest cechą charakterystyczną relacji pomiędzy stronami na rynku usług finansowych.

W prowadzonych dalej rozważaniach badania koncentrują się na nowych pokryzysowych rozwiązaniach przyjętych przez państwa członkowskie UE, autorka przedstawia kluczową rolę obowiązków informacyjnych i uzupełniających je wyjaśnień, do udzielania których obliguje kredytodawców, pośredników i inne podmioty zaangażowane w proces udzielania kredytów hipotecznych. W rozdziale tym odniesiono się także do regulacji prawnych objętych harmonizacją maksymalną: prawa do informacji, a w szczególności jednolitego formularza dotyczącego informacji przedkontraktowych ESIS i RRSO. Ważne rozwiązanie przyjęte w dyrektywie 2014/17/UE stanowi regulacja edukacji finansowej, która ma kluczowe znaczenie dla realizacji idei odpowiedzialnego kredytowania.

Rozdział VI, ostatni, stanowi rozwinięcie rozważań dotyczących obowiązków kredytodawców w procesie kredytowania oraz regulacji pośredników kredytowych i doradców. Szczególne miejsce w prowadzonych rozważaniach zajmuje obowiązek przeprowadzenia oceny zdolności kredytowej kredytobiorcy przez kredytodawcę, który ma znaczenie fundamentalne dla realizacji idei odpowiedzialnego kredytowania. Przepisy dyrektywy 2014/17/UE zostały skonfrontowane z regulacjami w wybranych krajach: Malcie, Włoszech, Hiszpanii, Niemczech, Grecji i Polsce.

W części I monografii fragmenty prawnoporównawcze tekstu odnoszące się do regulacji w wybranych państwach UE zostały wyodrębnione w tekście, natomiast w części II i III nie zostały umieszczone w osobnych podrozdziałach. Jest to świadomy zabieg, który w części II i III nawiązuje bezpośrednio do rozwiązań wprowadzonych implementowaną dyrektywą 2014/17/UE. Pracę zamykają wnioski końcowe.

Książka adresowana jest zarówno do przedstawicieli doktryny, jak i do praktyków: sędziów, arbitrów, adwokatów, radców prawnych i notariuszy, którzy w zakresie swojej praktyki mają do czynienia z konsumenckimi kredytami hipotecznymi. Monografia może zainteresować także aplikantów do zawodów prawniczych oraz studentów kierunków prawa i administracji.

Jest to opracowanie doniosłe dla doktryny nie tylko prawa gospodarczego publicznego, ale także niejednorodnego w swym charakterze prawa konsumenckiego i prawa rynku finansowego, ale przede wszystkim doniosłe dla praktyki, przy tym wnikliwe i krytyczne. Szczególnie wartościowe i ciekawe są rozważania dotyczące porównania analizowanych problemów w wybranych i analizowanych krajach (Malta, Polska, Włochy, Grecja, Niemcy, Hiszpania).

Z recenzji Prof. UWr dr hab. Edyty Rutkowskiej-Tomaszewskiej