Pojęcie prawa

Herbert L.A. Hart (1907-1992), angielski uczony przez cały okres akademickiej kariery związany z Uniwersytetem Oksfordzkim, należy do klasyków XX-wiecznej filozofii prawa, a jego główne dzieło, opublikowane w pierwszej wersji już w 1961 roku, pozostaje do dziś jedną z najbardziej wpływowych prac tej dziedziny.

Stoi ono w centrum sporów wokół pozytywizmu prawniczego, w międzywojniu i nieco później odzwierciedlającego rozpowszechnione w różnych dyscyplinach myślenie pozytywistyczne, które natury systemów upatrywało w ich „stanowionym”, a więc formalnym charakterze. W szczególności pozytywizm prawniczy w skrajnej postaci postrzegał prawo jako system obowiązujący bez względu na swoją treść i niezależnie od podłoża moralnego. W konsekwencji prawem mogło być prawo jawnie niesprawiedliwe, np. nazistowskie. Hart był pozytywistą prawniczym, ale umiarkowanym. Prawo nie jest dla niego „systemem nakazów” suwerena, lecz złożonym zbiorem reguł na tyle otwartych, że sędzia niekiedy musi je interpretować.

Pozostaje zakorzenione w sferze praktyki za pośrednictwem empirycznej „reguły uznania”, która pozwala rozpoznawać, co w danym systemie prawnym jest, a co nie jest regułą prawa. Obok słynnych, błyskotliwych analiz walorem tego dzieła przesądzającym o jego trwałej aktualności jest to, że Hart postrzega prawo jako praktykę uwarunkowaną także moralnie: treść prawa kształtuje pewna jego wewnętrzna moralność i wypełnia ją pewne „minimum prawa naturalnego”, a racjonalna krytyka moralna prawa jest możliwa.