Kodeks karny. Komentarz do nowelizacji z 2022 r.

Publikacja to praktyczne omówienie zmian ustawy z 6.6.1997 r. – Kodeku karny (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 1138 ze zm.) przez ustawę z 7.7.2022 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw (druk sejmowy Nr 2024, Sejm RP IX kadencji).

Zmiany mają na celu:

• wzmocnienie ochrony prawnokarnej w zakresie czynów godzących w podstawowe dobra prawne, takie jak życie i zdrowie człowieka, wolność seksualna;
• wzmocnienie ochrony prawnokarnej przed najpoważniejszymi przestępstwami przeciwko wolności seksualnej, zwłaszcza na szkodę małoletnich, przestępstwami drogowymi popełnianymi w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego oraz przestępstwami popełnianymi w ramach zorganizowanych grup przestępczych;
• ukształtowanie rodzaju i wysokości sankcji karnej grożącej za dany typ przestępstwa, uwzględniając potrzebę adekwatnej represji wobec sprawców najbardziej karygodnych czynów;
• usunięcie dostrzeganych trudności w stosowaniu instrumentów prawa karnego, zmiany w obrębie tych instytucji, które dotknięte są wadami merytorycznymi, bądź które uniemożliwiają osiąganie pożądanych i oczekiwanych rezultatów w zakresie polityki karnej, w tym w szczególności w płaszczyźnie realizacji funkcji sprawiedliwościowej oraz ochronnej prawa karnego;
• wyeliminowanie niespójności i luk prawnych, jakie zostały ujawnione w trakcie stosowania obowiązujących unormowań, jak również były zgłaszane w doktrynie prawa karnego.

Założeniem wprowadzanych zmian jest także zracjonalizowanie odpowiedzialności karnej, które zakłada zasadniczo odmienne podejście do przestępczości drobnej, a przede wszystkim incydentalnej, w porównaniu do sprawców powrotnych. W stosunku do tej drugiej grupy sprawców projektuje się podejście oparte na stosowaniu surowszych kar izolacyjnych, które mają w założeniu w sposób kompleksowy realizować ustawowe dyrektywy wymiaru kary. Kierując się tymi założeniami proponuje się zaostrzenie warunków odpowiedzialności karnej wobec sprawców w najwyższym stopniu niepoprawnych, czyli wielokrotnych recydywistów (art. 64 § 2 KK).

Uzasadnienia dla określonego stopnia represyjności systemu prawa karnego dostarcza pozytywna funkcja sprawiedliwościowej teorii proporcjonalności wywodzonej z art. 31 ust. 3 Konstytucji RP, której towarzyszy nakaz zapewnienia dostatecznej ochrony dóbr konstytucyjnych, zarówno o charakterze indywidualnym, jak i kolektywnym.

W Komentarzu skupiono na omówieniu projektowanych zmian, które dotyczą m.in.:

• możliwości orzeczenia tzw. bezwzględnej kary dożywotniego pozbawienia wolności (tj. możliwość orzeczenia zakazu warunkowego zwolnienia sprawcy w przypadku wymierzenia takiego rodzaju kary);
• modyfikacji kar m.in. likwidację kary 25 lat pozbawienia wolności (jako odrębnego rodzaju kary), wydłużenie kary terminowego pozbawienia wolności do 30 lat, zmiany w zakresie przepisów dotyczących orzekania kary łącznej];
• możliwości odpowiadania przez nieletniego, który w chwili popełnienia czynu zabronionego ukończył 14 lat za zabójstwo w typie kwalifikowanym z art. 148 § 2 lub § 3 KK;
• modyfikacji środków karnych (m.in. wprowadzenie środka w postaci przepadku pojazdu mechanicznego prowadzonego przez sprawcę przestępstwa przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji, popełnionego w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego albo przepadku jego równowartości);
• istotnych modyfikacji przepisów określających zasady oraz dyrektywy wymiaru kary z art. 53 KK;
• obowiązkowego wymierzenia kary powyżej dolnej granicy ustawowego zagrożenia w przypadku recydywy specjalnej podstawowej (z art. 64 § 1 KK);
• wprowadzenia nowej recydywy wobec sprawców przestępstw o charakterze seksualnym (art. 64a KK);
• modyfikacji środków związanych z poddaniem sprawcy próbie (m.in. zmiana zasad zarządzania wykonania kary warunkowo zawieszonej, zawartych w przepisie art. 75 KK poprzez wydłużenie okresu zatarcia skazania przy warunkowym zawieszeniu wykonania kary pozbawienia wolności z 6 miesięcy do 1 roku od zakończenia okresu próby, a także wydłużenie okresu odbywania kary, po upływie którego skazany na karę dożywotniego pozbawienia wolności może ubiegać się o uzyskanie warunkowego przedterminowego zwolnienia z odbycia reszty kary pozbawienia wolności);
• przedawnienia (m.in. wydłużenie okresu karalności zbrodni zabójstwa z 30 do 40 lat);
• znacznego podwyższenia ustawowych zagrożeń karnych przy wielu przestępstwach – ponad 90% dotyczy to wyłącznie podwyższenia górnego zagrożenia. Przykładowo przed wejściem w życie nowelizacji za przestępstwo zbrodni zabójstwa w typie podstawowym zagrożone było karą od 8 do 15 lat pozbawienia wolności, karą 25 lat pozbawienia wolności albo karą dożywotniego pozbawienia wolności (art. 148 § 1 KK). W wyniku wejścia w życie przedmiotowej nowelizacji sąd może orzec sprawcy karę pozbawienia wolności od 10 do 30 lat albo karą dożywotniego pozbawienia wolności. Podobnie znaczne zmniejszono katalog kar możliwych do orzeczenia przy przestępstwie prowadzenia (nawet pierwszy raz) pojazdu mechanicznego w ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym, znajdując się jednocześnie w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego (i jednocześnie podwyższenie najsurowszego rodzaju kary);
• dodania lub modyfikacji treści wybranych przepisów typizujących, m.in.:
• wprowadzenie przyjęcia zlecenia zabójstwa, odpowiedzialności karnej za przygotowanie do popełnienia zbrodni zabójstwa (czynów określonych w art. 148 § 1 KK – zabójstwa w typie podstawowym oraz w art. 148 § 2 i 3 KK – typów kwalifikowanych);wprowadzenie przyjęcia zlecenia zabójstwa człowieka w zamian za udzieloną lub obiecaną korzyść majątkową lub osobistą (art. 148a § 1 KK);
• wprowadzenie penalizowania uchylania się od wykonania orzeczonego przez sąd środka kompensacyjnego, w postaci obowiązku naprawienia szkody, obowiązku zadośćuczynienia za doznaną przez inną osobę krzywdę albo nawiązki orzeczonej za przestępstwo ścigane z oskarżenie publicznego (art. 244c § 1 KK);
• rozszerzenie zakresu znamion przestępstwa polegającego na podszywaniu się pod inną osobę o zamiar ewentualny;
• ściganie naruszenia miru domowego na wniosek pokrzywdzonego;
• nowe typy czynów zabronionych sprzedajności i przekupstwa kwalifikowane przez znaczną wartość korzyści majątkowej.

Celem publikacji jest objaśnienie w kompleksowy sposób problematyki związanej ze zmianami w prawie karnym z uwzględnieniem ich praktycznych aspektów. Komentarz został wzbogacony o aktualne orzecznictwo oraz liczne przykłady, co pozwoli lepiej zrozumieć tytułową tematykę.

Zamiarem Autorów przedmiotowej publikacji nie było subiektywne omówienie wprowadzanych zmian, ale obiektywne – jak należy dokonywać interpretacji zmienionych przepisów prawa. Dlatego też w każdym przypadku wyraźnie wyartykułowano przedmiotową zmianę oraz poddano jej szczegółowej analizie. Nie było to zadanie proste, ponieważ ustawodawca niejednokrotnie albo lakonicznie, albo wcale nie wskazał uzasadnienia do omawianego zagadnienia. Tak, gdzie było to możliwe i zasadne – wskazano właśnie uzasadnienie do przedmiotowego projektu ustawy, a także starannie wyselekcjonowane opinie wszystkich osób oraz podmiotów, które zostały wydane do obecnej nowelizacji. Zostały w nich zaznaczone najistotniejsze tezy i sformułowania. Tam, gdzie jest to niesporne, zaprezentowano ukształtowaną linię orzeczniczą. Wskazano także przy omawianiu niektórych przepisów na orzeczenia, które tracą moc obowiązującą, z uwagi przykładowo na zmianę z przestępstwa formalnego na materialne (skutkowe). Wszystkie judykaty posiadają indywidualnie przybrane tytuły, a dodatkowo w części szczególnej podkreślono słowa kluczowe, by każde orzeczenie było jak najbardziej czytelne.

Orzecznictwo sądowe i poglądy piśmiennictwa pozostają stricte ze sobą powiązane oraz są uzupełnieniem ram normatywnych określonych w każdym kodeksie, w tym przypadku kodeksu karnego. W publikacji starano się przedstawić przede wszystkim aspekt praktyczny, to jednak nie pozostawiono rozważań teoretycznych. Całość komentarza jest poparta literaturą przedmiotu w zakresie, gdzie jest to niezbędne. Niemożliwe byłoby przy omawianiu każdej zmiany, bowiem było ich 116, co stanowi 1/3 obecnie obowiązującego kodeksu karnego. Co więcej, w części szczególnej Autorzy nie ograniczyli się tylko do wskazania nowego rodzaju sankcji. Jeżeli pojawiło się jakieś nowe znamię typu czynu zabronionego, zostało ono poddane szczegółowej analizie. To samo dotyczy nowych form popełnienia przestępstwa oraz zaprezentowano aktualną i nową wskazówkę interpretacyjną.

Publikacja jest przeznaczona dla sędziów, prokuratorów, adwokatów, radców prawnych, policjantów, aplikantów zawodów prawniczych, studentów kierunków prawniczych, przedstawicieli nauki prawa karnego, a także wszystkim osobom, chcącym zapoznać się albo poszerzyć wiedzę oraz wskazówki praktyczne odnośnie do nowej filozofii karania na podstawie kodeksu karnego.